"ती" चा प्रवास

"ती" चा प्रवास

स्वतःच्या स्वतःला जन्म देते आणि पुन्हा पुन्हा नव्याने जन्म घेते. तर इतरांना जन्म देण्याची क्षमता असलेली ऐकमेव अशी ही स्री. जन्मापासून सुरू झालेला तिचा हा प्रवास वेगवेगळ्या वळणांवर नवीन नवीन जन्म घेतो. जसा साप कात टाकून परत परत अमर राहतो अगदी तसाच. जन्माला येते मूल, मुलगी म्हणून इथून सुरू झालेला प्रवास बहीण, मैत्रीण पुढे बायको आणि मग आई-आजी अश्या नात्यात नव्याने जन्म घेतच जाते.  हा "ती"चा प्रवास प्रेम, संयम, काळजी अशा विविध डब्यांमधून होत असतो.  तीच्या या प्रवासाच्या रेल्वेला जसे अनेक डबे जोडलेले असतात तसे हे डबे आणि मग त्यात तिची विविध माणसं, नाती म्हणून जोडली जातात.

 निसर्ग तीला सोशिकता आणि जीवनातील जैविक आणि सामाजिक सत्य वयाच्या दहाव्या-बाराव्या वर्षीच उलगडून दाखवतो. तिथून मग पुढची प्रत्येक वर्ष तिला हाच निसर्ग प्रगल्भ बनत जातो. हा असा एकमेव प्रवास आहे ज्यात "ती"च स्वतः ड्राइवर असते, पॅसेंजर असते सिग्नल सुद्धा "ती"च पाडते आणि डेस्टिनेशन्स् सुद्धा "ती"च ठरवते. तीची ही ताकद विलक्षण आहे आणि आपण त्याचा अनुभव विविध क्षेत्रात विविध वेळी घेतच असतो.

कित्येक शतकांपासून तीचा हा प्रवास चालूच आहे. पुरुष प्रजाती ही तिथंच थिजलेलीच आहे. ही प्रजाती जशी होती तशीच आहे, तिथेच आहे, घुटमळत. वर्चस्ववादी अहंकारी आणि संकुचित. याच्या अगदी उलट स्त्री प्रजाती, "ती"ने खूप मोठा अवघड प्रवास केला आहे, करत आहे आणि अजून बराच पल्ला गाठायचा आहे. तीने या शतकांच्या प्रवासात खूप आमूलाग्र बदल घडवलाय स्वतःमध्ये. "She has crossed Thousands of Miles ahead of Him".  तीच्यातील सोशिकता, कणखरपणा, जिद्द,धाडस, चिकाटी आणि महत्त्वाचं म्हणजे प्रवाहाच्या विरुद्ध पोहण्याचं कसब आणि क्षमता तिला इथवर घेऊन आली आहे.  पुढील शतक हे नक्की स्त्री वर्चस्ववादी असेल हयात माझ्या मनात तिळमात्रही शंका नाही.

या यशस्वी प्रवासात तिला कोणाचीही साथ नव्हती स्त्रियांनी स्वतः पुढाकार घेऊन वेळोवेळी विविध क्षेत्रात आणि विविध प्रसंगात पुरुषी वर्चस्ववाद मोडून काढला आहे. आज मुलगी जन्माला येणे किंवा मुलगी असणं हे कौतुकाची आनंदाची पोचपावती ठरत आहे

इतका दुर्गम पण यशस्वी प्रवास करून सुद्धा अजूनही आपण रोज वर्तमानपत्रात एक नवीन निर्भया जन्माला आलेली बघतोय. ती चं शील हरण्याची भीती अजूनही संपली नाही आहे उलट ती अजूनच वाढत आहे. आता रावण तर सोडाच पण मी मी म्हणणारे राम देखील लक्ष्मण रेषा ओलांडताना दिसतात. रस्त्यावरच्या प्रत्येक स्त्रीकडे बघण्याचा दृष्टीकोन काही बदलत नाही. अजूनही वासना आणि सौंदर्य हयात फरक आम्हाला कळत नाही. अजूनही मैत्रीण, प्रेयसी आणि बायको या तिन्ही मधील बॉर्डरलाईन समजू शकलो नाही आपण. कॉर्पोरेट सेक्टरमध्ये तिचा टक्का वाढला आहे, ती चे महत्त्व वाढले आहे अवेअरनेस आला आहे  पण #me too सारखी प्रकरण जन्माला येतच आहेत.

 पाश्चात्य देशात ही समानतेची वागणूक नक्कीच दिसून येते याबाबतीत मात्र आपला देश त्यांना फॉलो करत नाही बाकी जमेल ते सगळं आम्ही फॉलो करतो. नॉर्वे-फिनलंड सारख्या देशात तर स्त्रिया कामावर बाहेर पडतात आणि पुरुष घर सांभाळतात. मनुष्य सोडून प्रत्येक बहुतांश प्रजातीत स्त्रीलाच महत्त्व दिले आहे सिंहीण हीच शिकार करते तर चिमणी, घार, कोकिळा असे पक्षी यांच्या नरांची नावच आपल्याला माहिती नसतात त्याप्रमाणे.

आज देशाच्या तीन सर्वोच्चपदी स्त्रिया ही पदे भूषवत आहेत. "सुमित्रा महाजन लोकसभा स्पीकर";  "सुषमा स्वराज विदेश मंत्रालय"; आणि "निर्मला सीतारमण संरक्षण मंत्री". काय योगायोग आहे बघा स्त्री मधला "स" ह्या तिघींच्याही नावात आहे. जणू 'सिं"हीणी च आहेत त्या. तरीही आपल्या देशातील संकुचित विचारसरणीचे लोक,  राजकीय पक्ष त्यांचा अभिमान न बाळगता खालच्या दर्जाचे राजकारणात धन्य मानत आहेत. जसं म्हणे राफेल प्रकरणात श्री नरेंद्र मोदींनी उत्तर द्यायला एका "स्त्री"ला पुढे केले अशा वल्गना करून ही लोक नक्कीच "ती"चा सतत अपमान करत आहेत. आणि आपली संकुचित मनोवृत्ती चव्हाट्यावर आणत आहेत.  एवढा मोठा निर्णय घेऊनही त्याचं खुल्या दिलाने कौतुक न करण्याची शूद्र पुरषी विचारसरणी अजूनही गेली नाही येथून.

सर्वात अजब विरोधाभास म्हणजे जो इतरांना, सर्व जगाला विचार स्वातंत्र्य, समानता, अभिव्यक्ती स्वातंत्र्य ह्यांचे डोस पाजतो,धडे देतो तो हा चौथा स्तंभ.  त्यात वर्तमानपत्र किंवा न्यूज चॅनेल हयांच्या मुख्य संपादक पदावर एखादी स्त्री असल्याचं ऐकिवात नाही किती लाजिरवाणी गोष्ट आहे ही. पण ह्यांना कोण विचारणार, विचारण्याचा MIC ह्यांच्याच कडे आहे ना.

पी टी उषा पासून ते मेरी कोम पर्यंत; सिंधुताई सपकाळ पासून ते मंदाताई आमटे पर्यंत; क्रांतीज्योती सावित्रीबाई फुले यांपासून ते सुधा मूर्ती पर्यंत; डॉक्टर आनंदीबाई जोशी पासून ते सध्याच्या छोट्या गावातून येणाऱ्या डॉक्टर स्त्रीपर्यंत; देशाचा पहिला महिला पायलट पासून ते निर्मलाजी सीतारामन पर्यंत आणि इंदिरा गांधींपासून ते अँजेला मार्केल पर्यंत. अशा सर्वच क्षेत्रात आघाडीवर अग्रेसर आणि यशस्वी असलेल्या आणि आपल्या दैनंदिन जीवनात सकाळी चहा देण्यापासून ते रात्री भाजी भाकरी प्रेमाने खाऊ घालणार्या सर्व स्त्रियांना महिला दिनाच्या सप्ताहात मानाचा मुजरा, सलाम आणि हो "धन्यवाद".

प्रत्येक यशस्वी पुरुषामागे एक स्त्री असते हे त्रिवार सत्य आहे कारण "ती" असते "ती"चा त्याग असतो म्हणूनच "तो" कर्तुत्व सिद्ध करतो. परंतु यशस्वी स्त्रीमागे पुरुष असतो असं क्वचितच पाहायला मिळतं कारण

"ती"चा प्रवास हा अजुनही 'ती"चाच आहे.

---© मिलिंद सहस्त्रबुद्धे